فرهنگ امروز: برنامه "گفت‌وگوی فرهنگی" با موضوع نقش دین در مهندسی فرهنگی کشور و با حضور دکتر محمد حسن زورق استاد دانشگاه و حجت الاسلام والمسلمین سید محمد حسین میرلوحی کارشناس مذهبی روانه آنتن شد.

دکتر محمد حسن زورق به تعریف فرهنگ پرداخت و اظهار داشت: فرهنگ عبارت است از تجلی مجموعه دستاوردهای مادی و معنوی جامعه در آئینه رفتار عادی و اجتماعی. البته از نظر لغوی فرهنگ معانی دیگری چون آموزش و تربیت است و به همین جهت می گویند، فلانی آدم با تربیتی است.

وی خاطرنشان کرد: این تجلی دستاوردهای مادی و معنوی به شکل عادات، آداب، هنجارهای اجتماعی، هنر، مراسم و هر چیزی که به نحوی به رفتارهای فردی و گروهی ارتباط پیدا می کند، نمایان می شود.

وی به تفاوت فرهنگ و تمدن اشاره کرد و بیان داشت: تمدن خود این دستاوردها است ولی فرهنگ، تجلی این دستاوردها در رفتار فردی و اجتماعی است.

این استاد دانشگاه اظهار داشت: برخی می گویند که مهندسی فرهنگی اساسا معنی ندارد، زیرا مردم آداب، عادات، رسوم و نظام ارزش های اجتماعی دارند و چون این نظام را کاملا نسبی می گیرند، بنابراین تلاش برای ارتقاء فرهنگ معنا ندارد و اصلا فرهنگ برای ایشان مفهومی سیال و گم است.

وی افزود: در آئینه عمل می بینیم که فرهنگ منشا اثر است؛ بعضی از کشورها پیشرفت می کنند و بعضی از کشورها عقب مانده هستند. بعضی از افراد مترقی هستند و برخی دیگر دچار خمود و واپس گرایی می شوند و بنابراین در عینیت می توان تاثیر فرهنگ را در شرایط اجتماعی ببینیم.

وی تاثیرگذاری فرهنگ بر سرنوشت ملت ها و جوامع را به عنوان پیش فرضی قطعی انتخاب کرد و گفت: در این صورت تعریف مهندسی فرهنگی اینگونه است؛ ارزیابی عناصر فرهنگی با شاخص و پذیرش عناصر مطلوب، اصلاح عناصر اصلاح پذیر و حذف عناصر غیر قابل اصلاح. منظور از عناصر فرهنگی نیز کوچک ترین عنصر یک جزء است مانند هنجار یا عادت.

این استاد دانشگاه با اشاره به شاخص های فرهنگی بیان داشت: برخی گفته اند دین شاخص باشد. اگر دین شاخص باشد، سوال می شود کدام دین؟ هر چند که ما معتقد هستیم فقط یک دین وجود دارد. اصلا از این شاخص می گذریم و می گوییم اسلام شاخص عناصر فرهنگی است، اما باز هم در اسلام مذاهب مختلفی دارد مانند شیعه و سنی که هر کدام شاخه هایی دارند. حتی اگر بگوییم، مذهب شیعه، باز گفته می شود با کدام قرائت؟ زیرا در مذهب شیعه نیز رویکردی وجود ندارد.

وی تصریح کرد: بنابراین نمی توان به یک نتیجه مشخص رسید اگر بگوییم دین شاخص ارزیابی عناصر فرهنگی است. برخی اعتقاد داشتند نژاد را شاخص عناصر فرهنگی قرار دهیم ولی امروزه کسی چنین ادعایی ندارد زیرا نژاد پرستی امر بسیار مذمومی است. به همین ترتیب قومیت نیز مطرح می شود. اگر قومیت را شاخص بگذاریم، به تعداد اقوام شاخص پیدا می کنیم و گاهی در یک شهر چندین شاخص برای مهندسی فرهنگی خواهیم داشت.

زورق به بومی بودن به عنوان یکی دیگر از مدعیان شاخص فرهنگی اشاره کرد و اظهار داشت: برخی بومی بودن را به عنوان شاخص مطرح می کنند ولی اساسا مهندسی فرهنگی برای مقابله با بومی بودن است و اگر بومی بودن را قبول داشتیم، دیگر اساسا نیازی به مهندسی فرهنگی نداشتیم.  

این استاد دانشگاه با اشاره به مدرنیته گفت: اگر بگوییم مدرنیته شاخص عناصر فرهنگی است باز هم به بیراهه رفته ایم زیرا روزی چنین حرفی را زدند و گفتند از فرق سر تا نوک پا باید فرهنگی شویم که نتیجه اش را دیدیم. اصلا ملت با تمام وجودش با این شاخص با انقلاب اسلامی نه گفت. در یکی از دانشگاه ها قصد داشتند رشته مدیریت فرهنگی را اجرا کنند و از بنده دعوت کرده بودند. قصد داشتند شاخص فرهنگی را هم مدرنیته بومی بگذارند که بنده اعلام کردم هم بومی آن مشکل دارد زیرا فرهنگ بومی ما نیز دارای اشکال است و هم مدرنیته و این بدون شک مشکلات را دو برابر می کند.

وی با طرح این سوال کلیدی که آیا می توان شاخصی را برای فرهنگ در نظر گرفت، اظهار داشت: پاسخ بنده این است که می توانیم شاخص داشته باشیم. قبل از اینکه درباره شاخص ها صحبت کنیم، درباره شاخصه های شاخص صحبت کنیم. باید دنبال شاخصی  باشیم که عقلانی و عقلایی و قابل پذیرش به وسیله خرد جمعی باشد.

زورق ادامه داد: دوم اینکه جهانی باشد، یعنی شاخصی را ارائه کنیم که نه تنها فرهنگ ایران و اسلام را بلکه فرهنگ جهان را بتوان با آن شاخص ارزیابی و مهندسی فرهنگی کرد. سومین شاخصه مطلوب بودن است. یک شاخصی باشد که همه مردم احساس کنند اگر عناصر فرهنگی شان با آن شاخص سنجیده شد، احساس ارتقاء کنند.

در ادامه حجت الاسلام والمسلمین سید محمد حسین میرلوحی به تفکر سکولار اشاره کرد و گفت: این نوع تفکر، نگاهی است که به قدرت های اصلی حاکم بر جهان مسلط و اگر از این زاویه نگاه کنیم، قطعا به شما پاسخ خواهد داد، دین در عرصه مدیریت فرهنگی یا مهندسی فرهنگی هیچ جایی ندارد.

وی افزود: این دعایشان نیز به تاریخ بر می گردد، زیرا تاریخی که ساخته اند، حاکمیت کلیسا را به عنوان عامل مدیریت دین در عرصه فرهنگ نشان می دهند که چه خون ریزی ها را شقاوت ها و بدبختی ها ایجاد کرد و این باعث نفرت شد و در طول این برنامه توانستند دین را امر شخصی و محدود عنوان کنند.

وی با بیان اینکه این ادعا تضاد است، اظهار داشت: وقتی شما به عرصه حقیقت وارد می شوید، متوجه می شوید که دین بی تاثیر در مدیریت فرهنگی نیست. دین در معنای ساده راه سعادت بشر است، از طرف دیگر مجموعه ای از آداب و رفتار را فرهنگ می گویند و حال اگر این دو تعریف دین و فرهنگ را کنار هم بگذاریم،  آیا قابل جدا کردن است؟ آیا می توانیم بگوییم دین به ما هو دین در راه سعادت بشر نقشی در مدیریت و مهندسی فرهنگی ندارد؟ پاسخ قطعا منفی خواهد بود.

این کارشناسی مذهبی تصریح کرد: گریزی وجود ندارد جز اینکه دین را مهندس فرهنگی کشور قرار دهید حتی ممکن است در آن جامعه دین معنا نشود ولی چارچوبی وجود دارد که همان معنای دین را می دهد.

حجت الاسلام میرلوحی به اسلام اشاره کرد و بیان داشت: اسلام تنها دین آخر و صحیح است و بر اساس قرآن و روایات دین مجموعه از اعتقادات و اخلاقیات است، یعنی تمام عناصر اصلی سازنده فرهنگ در دل اسلام وجود دارد و قطعا لزوم مدیریت فرهنگی اسلام بر جامعه احساس می شود.

خاطرنشان می شود، برنامه "گفت‌وگوی فرهنگی" هر شب از ساعت 20 از شبکه رادیویی گفت‌و‌گو پخش می شود.